Μεγάλη Στοά της Ελλάδος -Οι όμορφες επέτειοι, όμορφα καίγονται

 (κείμενο του κου Λάζαρου Ρεπούνδιου -  Ερευνητού)

     Το 1991 η Μεγάλη Στοά της Ελλάδος (ΜΣΤΕ) έθεσε νέες προδιαγραφές στην ιστορική έρευνα με την απόφαση να γιορτάσει με έντονη προβολή τα «180 χρόνια της». Στα χρόνια που ακολούθησαν ανακοινώθηκαν διάφορα ιστορικά τεκμήρια τα οποία ανέτρεπαν την επιλογή του 1811 σαν χρονιά “γέννησης” της ΜΣΤΕ. Όμως τα διάφορα κείμενα αγνοήθηκαν σχεδόν πλήρως από τη σημερινή ηγεσία της ΜΣΤΕ και έτσι τον περασμένο Μάη γιορτάστηκαν πλέον τα 200 χρόνια με περισσότερες και εντυπωσιακότερες εκδηλώσεις και παράλληλες ενέργειες.

     Όταν λέω ότι αγνοήθηκαν “σχεδόν πλήρως» αναφέρομαι στο γεγονός ότι στα διάφορα έντυπα και στα κείμενα που κυκλοφόρησαν με την ευκαιρία της “επετείου” εμφανίζεται μια επιφυλακτική δισημία.

     Στις προσκλήσεις, στα αναμνηστικά, στον ιστότοπο και στις διάφορες αναφορές τονίζεται εμφατικότατα ότι πρόκειται για “Εορτασμό των 200 ετών της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος”.  Στο αναμνηστικό έντυπο που διανεμήθηκε στην εορταστική εκδήλωση ο τίτλος ήταν λίγότερο “φιλόδοξος”: “Ιστορική πορεία 200 ετών”.

     Στο ίδιο αναμνηστικό κείμενο υπάρχει η ακόλουθη αναφορά στο 1811: “…ο Διονύσιος Ρώμας ζητεί τον  Οκτώβριο του 1811 από τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας έγκριση για λειτουργία της συνενωμένης στοάς (Bienfaisance et Philogénie) η οποία είχε δικαίωμα να ιδρύει νέες στοές, δυνατότητα που με τις σημερινές συνθήκες θεωρείται ως Μεγάλη Στοά”.

     Και ενώ η φράση αγγίζει, αν και δεν περιγράφει πλήρως την τότε πραγματικότητα, στον ιστότοπο της ΜΣΤΕ εξακολουθεί να υπάρχει η ακόλουθη φράση με τελείως διαφορετικό περιεχόμενο και πνεύμα: “Αργότερα, το 1810, ο Διονύσιος Ρώμας ένωσε τις Στοές της Κέρκυρας "Αγαθοεργία" και "Φιλογένεια" σε μια κοινή Στοά, η οποία απ' το έτος 1811 αποτέλεσε την πρώτη Μεγάλη Στοά στον Ελληνικό χώρο με τίτλο "Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος, κατ' Ανατολήν Κερκύρας, 1811".”

     Αλλά ας δούμε τι πραγματικά συνέβη το 1811 στον άξονα Κέρκυρας-Παρισίων.

     Από τα μέσα του 1810 οι δύο στοές που λειτουργούσαν στην Κέρκυρα, η Αγαθοεργία και η Φιλογένεια αποφάσισαν να συνενωθούν επανερχόμενες στο αρχικό status δεδομένου ότι η Φιλογένεια είχε προκύψει από ουσιαστική διάσπαση της Αγαθοεργίας. Οι συνενωμένες στοές εξέλεξαν νέο συμβούλιο αξιωματικών και άρχισαν κανονικές εργασίες. Όπως είναι γνωστό η Αγαθοεργία είχε ιδρυθεί με άδεια από τη Μεγάλη Στοά της Πάδοβα της οποίας ήταν Μέγας Διδάσκαλος ο Κεφαλλονίτης Μάρκος Χαρβούρης, το 1782 με αναδρομική ισχύ από το 1781. Στα χρόνια που μεσολάβησαν και λόγω των περιπετειών στην περιοχή χάθηκε η επαφή με την Πάδοβα και μετά το 1806 και οι δύο στοές λειτουργούσαν χωρίς εγκριτικό πίνακα από κάποια ανώτατη τεκτονική αρχή.

     Το Νοέμβριο (και όχι Οκτώβριο) του 1811 ο Διονύσιος Ρώμας πήγε στο Παρίσι ως μέλος Επτανησιακής αποστολής για τα βαφτίσια του γιου του Βοναπάρτη. Εκεί με τη μεσολάβηση Γάλλων αξιωματούχων που βρίσκονταν στην Κέρκυρα ήρθε σε επαφή με τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας και κατέθεσε τη γνωστή από τα Γαλλικά αρχεία έκθεσή του σχετικά με την τεκτονική κατάσταση στην Κέρκυρα και το αίτημα για την αναγνώριση των συνενωμένων στοών Αγαθοεργία και Φιλογένεια. Μάλιστα είναι ενδιαφέρον ότι ήταν λίγο φειδωλός με τα γεγονότα και έτσι δεν καθιστούσε σαφές ότι επρόκειτο για συνένωση αλλά έλεγε ότι ‘προστέθηκε’ το όνομα Φιλογένεια (το οποία κατέγραφε και στα ελλληνικά στην έκθεση) με σκοπό να τονιστεί η σύνδεση του τεκτονισμού με το Γένος.

     Η αίτηση σου έγινε δεκτή και παρασχέθηκε άδεια λειτουργίας της στοάς και μάλιστα αναδρομικά από το 1810 οπότε είχε αρχίσει η λειτουργία των συνενωμένων στοών.

     Στο Παρίσι παρέμεινε για αρκετό διάστημα και έτσι ένα περίπου μήνα μετά την υποβολή της έκθεσης η Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας εξέδωσε στις 10 Δεκεμβρίου ένα δίπλωμα-εξουσιοδότηση προς τον Διονύσιο Ρώμα και τον Ματθαίο Λεσσέπς παραχωρώντας τους το δικαίωμα να ιδρύουν και να διοικούν στοές στα Επτάνησα.

     Αυτά ήταν τα μόνα τεκτονικά γεγονότα του 1811. Ο Διονύσιος Ρώμας γύρισε στην Κέρκυρα το καλοκαίρι του 1812. Στα επόμενα χρόνια βάσει του διπλώματος ιδρύθηκαν διάφορες στοές στην περιοχή με σημαντικότερη τη στοά Αναγεννηθείς Φοίνιξ το Μάϊο του 1815 στην Ζάκυνθο. Σε κανένα έγγραφο της περιόδου δεν γίνεται η παραμικρή αναφορά σε ‘Μεγάλη Στοά’. Οι αναφορές γίνεται σε ‘Περιφερειακή Στοά’ με διάφορες παραλλαγές ονόματος.

     Ο όρος ‘Μεγάλη Ανατολή’ εμφανίζεται για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1816 όταν ήδη έχει αρχίσει η περίοδος της Αγγλικής Προστασίας της Κερκύρας και οι Τέκτονες αποφασίζουν να ιδρυθεί νέα τεκτονική δύναμη η “Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος” και ταυτόχρονα αποφασίζουν να προσφέρουν στον τότε Μεγάλο Διδάσκαλο της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας Δούκα του Σάσεξ το αξίωμα του Ισόβιου Μεγάλου Διδασκάλου.

     Η ίδια συνέλευση των τεκτόνων αποφάσισε και εξέλεξε ως Ισόβιο Πρόσθετο Μεγάλο Διδάσκαλο τον Άγγελο Χαλκιόπουλο. Όπως έχει επιβεβαιωθεί πρόσφατα ο Δούκας του Σάσεξ δεν αποδέχθηκε αμέσως το αξίωμα αλλά μόλις στα τέλη του 1823 και μετά από επανειλημμένες πιέσεις και παρακλήσεις. Παρέμεινε δε ως Μέγας Διδάσκαλος ως το θάνατό του τον Απρίλιο του 1843. Αντίστοιχα και ο Άγγελος Χαλκιόπουλος παρέμεινε ως Πρόσθετος Μέγας Διδάσκαλος ως το θάνατό του το Νοέμβριο του 1843.

     Τα παραπάνω είναι γνωστά από χρόνια. Αν η ΜΣΤΕ ήθελε πραγματικά να οικειοποιηθεί αυτήν την προϊστορία θα μπορούσε είτε να εορτάζει σαν σημείο εμφάνισης του Τεκτονισμού σε Ελλλαδικό χώρο το 1781, ή αν το ζητούμενο ήταν η εμφάνιση της πρώτης Μεγάλης Στοάς τότε έπρεπε να είχε επιλέξει το 1816.

     Η λέξη ‘οικειοποιηθεί’ στην προηγούμενη πρόταση δεν είναι τυχαία. Ας δούμε τι συνέβη στην Κέρκυρα μετά το 1843. 

     Ιστορικές πηγές που συνδέονται με τη Σ\ Στ\ Φοίνιξ της Κέρκυρας έχουν καταγράψει -και η εκδοχή τους φαίνεται να έχει γίνει δεκτή από τη Μεγάλη Στοά της Ελλάδος- σε όλα τα επίσημα κείμενα, ότι η ΓΜΑΕ αυτοδιαλύθηκε το 1843. Οι ίδιες πηγές –ακόμα και σήμερα- εμφανίζουν ότι δήθεν ο Φοίνιξ ιδρύθηκε το 1818. Ακόμα και αν ο ουσιαστικός ιδρυτής του Φοίνικα Αντώνιος Δάνδολος λειτουργούσε το Φοίνικα από το 1818 αυτή θα ήταν άτακτη και αντικανονική στοά. Βέβαια ο Δάνδολος αποτελούσε μέλος της ΓΜΑΕ ως και τον Απρίλιο του 1843. Σίγουρα, όμως, η εγκαθίδρυση του Φοίνικα από τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας έγινε στις 21 Σεπτεμβρίου 1844. Το ιδρυτικό δίπλωμα εκδόθηκε με αναδρομική ημερομηνία 23 Ιουνίου 1843, δηλαδή την ημερομηνία αίτησης.

     Υπάρχουν πολλαπλά τεκμήρια τα οποία βεβαιώνουν την πλήρη ή περιορισμένη λειτουργία της ΓΜΑΕ οπωσδήποτε ως το 1850 και στην περιοχή Ζακύνθου ως το 1858.

     Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για την περιγραφή των γεγονότων που οδήγησαν στην ίδρυση του Φοίνικα ώστε απλώς θα δεχθούμε ότι το 1858 είναι η τερματική ημερομηνία της Γαληνοτάτης Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος.

     Το 1858 λειτουργούν στην Κέρκυρα ο Φοίνιξ, στη Ζάκυνθο ο Αναγεννηθείς Φοίνιξ στην δε ηπειρωτική Ελλάδα αρχίζουν σιγά-σιγά να εμφανίζονται διάφορες στοές οι οποίες υπάγονται υπό την Μεγάλη Ανατολή της Ιταλίας και οι οποίες οργανώνονται σε “Διευθυντήριο” το 1864 και στη συνέχεια το 1867 αποκτούν την ανεξαρτησία τους και δημιουργείται η Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος.

     Από την προηγούμενη φράση είναι καταφανές ότι δεν υπήρχε η παραμικρή σύνδεση των στοών των Επτανήσων με τις στοές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι Στοές των Επτανήσων ήσαν συνδεδεμένες με την Γαλλία ενώ οι άλλες με την Ιταλία. Η έλλειψη συνάφειας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι όταν το 1868 ιδρύεται η Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος στην Αθήνα δεν συμμετέχουν σε αυτή η Ζάκυνθος και η Κέρκυρα παρά το γεγονός ότι τότε τα Επτάνησα είχαν ήδη ενωθεί με την Ελλάδα.

     Το μόνο κοινό σημείο ήταν η προέλευση ορισμένων μελών της Μεγάλης Ανατολής οι οποίοι είχαν μυηθεί είτε στην Κέρκυρα είτε στην Γαλλία κατά τη διάρκεια σπουδών τους.

     Είναι βέβαιο ότι αν υπήρχε έστω και ελάχιστη υπόνοια “συνέχειας” θα είχε επισημανθεί τότε. Επιπρόσθετα θα ήταν και αξιοπερίεργο η Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος να συζητούσε καν τη διαδοχή της Γαληνοτάτης όταν στην Κέρκυρα επικρατούσε ο Φοίνιξ που είχε αποτελέσει μια από τις σημαντικότερες -αν όχι την καίρια- αιτία διάλυσης της Γαληνοτάτης.

     Η μόνη έμμεση αποδοχή της ιστορίας της Γαληνοτάτης έγινε την εποχή που Μέγας Διδάσκαλος ήταν ο Νικόλαος Δαμασκηνός και όταν ήδη η Μεγάλη Ανατολή είχε ιδρύσει στοές στην Κέρκυρα, οπότε εντοπίστηκε από τους Κερκυραίους και δωρήθηκε στον Δαμασκηνό ιστορική σφραγίδα της Γαληνοτάτης την οποία ο Δαμασκηνός τοποθετούσε για άγνωστο διάστημα σε διάφορα έγγραφα παράλληλα με την κανονική σφραγίδα της Μεγάλης Ανατολής.

     Όπως αναφέρθηκε η χρήση της ημερομηνίας 1868 γινόταν ως το 1990. Υπάρχει μια απίστευτη εκδοχή ότι η αλλαγή έγινε προκειμένου στις διεθνείς εκδηλώσεις να μπαίνουν οι ελλληνικές αντιπροσωπείες από τους τελευταίους δεδομένου ότι η είσοδος γίνεται κατ’ αντίστροφη αρχαιότητα. Μάλλον όμως θα πρόκειται για κακόβουλη εξήγηση. Γιατί αν ίσχυε αυτό τότε θα είχε επιλεγεί ως ημερομηνία αρχαιότητας το 1781 προσθέτοντας 30 χρόνια “αρχαιότητας”.

     Πάντως το 1811 δεν συνδέεται με οποιονδήποτε τρόπο με την άμεση ιστορία της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος.

Posted in: